Па рэчышчы Прыпяці праходзіла ўмоўная граніца паміж Заходнім і Паўднёва-Заходнім фронтам З вайскавых часцей тут была фактычна толькі адна Пінская ваенная флатылія, якая на пачатак вайны налічвала ў сваіх радах 2300 чырванафлотцаў, старшын і афіцэраў. У Пінску размяшчаўся штаб 10-й змешанай авіадывізіі. Аднак ён, з рэшткамі сваіх палкоў, пры падыходзе нямецкіх войскаў да Пінска па чыгунцы ад'ехаў у Гомель. На пінскім напрамку наступалі злучэнні 53-га нямецкага армейскага корпуса, якія адцяснілі ў пойму Прыпяці савецкую 75-ю стралковую дывізію і асобныя падраздзяленні іншых вайсковых злучэнняў і часцей, на якія і лягла адказнасць за абарону Піншчыны і Століншчыны. |
З першых дзён акупацыі пачалося метадычнае рабаванне сялянскіх гаспадарак Століншчыны Акупанты шляхам вайсковай канфіскацыі імкнуліся як мага болей вывезці збожжа, садавіны, агародніны, буйной рагатай жывёлы, свіней, хатняй птушкі і г. д. За невыкананне ці зрыў паставак прымяняліся штрафы, цялесныя пакаранні, турэмнае зняволенне і адпраўка сялян у працоўныя і канцэнтрацыйныя лагеры, растрэлы і спаленне вёсак разам з насельніцтвам. |
Яўрэйскія гета Да вайны на Століншчыне, асабліва ў Століне і Давыд-Гарадку, пражывала шмат яўрэяў. Таму тут акупантамі былі створаны яўрэйскія гета. У Століне мяжа яўрэйскага гета праходзіла па вуліцы Палескай, ад ракі Копанец да плошчы "17 Верасня", далей па вуліцы Дзяржынскага да вуліцы Гарынскай, потым зноў да ракі Копанец. Тэрыторыя гета была агароджана калючым дротам і ахоўвалася салдатамі і паліцэйскімі. Усе яўрэі ў абавязковым парадку, пад страхам смяротнага пакарання, вымушаны былі насіць на грудзях і спіне жоўтыя шасціканцовыя зоркі. Яўрэям катэгарычна забараняліся зносіны з грамадзянамі іншых нацыянальнасцей. У гета змяшчаліся тысячы мясцовых і прывезеных з Польшчы яўрэяў. 11.9.1942 г. Столінскае гета было ліквідавана. |
На тэрыторыі раёна нямецка-фашысцкія захопнікі загубілі 13 767 мірных жыхароў Як было ўстаноўлена пасля Вялікай Айчыннай вайны Столінскай раённай камісіяй, у Стасінскім лесе, недалёка ад Століна, у магіле памерам 250х16х3 м было расстраляна немцамі 12 500 чалавек, з іх 5332 мужчыны, 3680 жанчын, 8548 дзяцей. У 1969 г. на магіле пастаўлены абеліск. Другім буйным месцам знішчэння яўрэйскага насельніцтва было ўрочышча Хіноўск на старой дарозе з Давыд-Грарадка ў Альшаны. Тут восенню 1942 г. у магілах памерам 53х5, 25х6, 7х6 і 4х3 м былі пахаваны расстраляныя немцамі і мясцовымі паліцаямі 685 яўрэяў – жыхароў Давыд-Гарадка і вёсак Давыд-Гарадоцкага раёна, у тым ліку 205 жанчын і 109 дзяцей. У 1986 г. на месцы забойства безабаронных ахвяр генацыду пастаўлены абеліск. Вось які "новы парадак" на Століншчыну прынёс фашызм. |
Давыд-Гарадоцкі партызанскі атрад Не змог замацавацца у раёне i Давыд-Гарадоцкі партызанскі атрад. А.Я. Кляшчоў піша, што 11 жніўня была праведзена разведка ў Давыд-Гарадоцкім раёне, а ў ноч з 14 на 15 жніўня 1941 г. камандзір Давыд-Гарадоцкага атрада Берэнштэйн з групай партызан у колькасці 20 чалавек выехалі ў напрамку в. Альшаны на баявую аперацыю. Аднак група нечакана сутыкнулася з немцамі, якія накіроўваліся для захопу Турава. У кароткай сутычцы з ворагам група была рассеяна. Партызаны страцілі павозкі з коньмі, ручны кулямёт. Толькі праз тры дні партызаны з гэтай групы па аднаму з'явіліся ў атрад. Берэнштэйн захварэў i адбыў у Мазыр, адкуль у атрад не вярнуўся. У 5 гадзін раніцы 15.8.1941 г. немцы захапілі Тураў. Столінскі i Давыд-Гарадоцкі атрады перайшлі ў лясы на Ўсходні бок р. Сцвіга на мяжы Давыд-Гарадоцкага i Тураўскага раёнаў. Надалей атрадам кіраваў першы сакратар райкома М.А.Скарабагацька. Давыд-Гарадоцкі партызанскі атрад пэўны час базіраваўся каля в. Мілашэвічы Лельчыцкага раёна, побач з Маскоўскім атрадам. Ёсць звесткі, што 13 верасня 1941 г. атрады накіраваліся за лінію фронту. Далейшыя сляды атрада губляюцца. М.А.Скарабагацька загінуў у барацьбе з захопнікамі. |
Новы этап партызанскай барацьбы на Століншчыне Новы этап партызанскай барацьбы на Століншчыне, як i ў іншых раёнах Белаpyci, пачаўся з вясны 1942 г. і асабліва пасля стварэння Беларускага штаба партызанскага руху (БШПР). Узмацнілася баявая дзейнасць мясцовых партызанскіх груп пасля таго, як наладзіліся сувязі з украінскімі партызанамі пад камандаваннем Сідара Арцёмавіча Каўпака i Антона Пятровіча Брынскага. 3 першых дзён акупацыі на Століншчыне ў розных населеных пунктах было створана падполле. Ініцыятыва яго стварэння зыходзіла ад савецкіх актывістаў, удзельнікаў партызанскага руху часоў грамадзянскай вайны, былых удзелынкаў барацьбы ў часы польскай акупацыі, камсамольскай моладзі. Не выпадкова немцы ў першую чаргу выявлялі былых актывістаў i удзельнікаў грамадзянскай вайны. Летам 1942 г. у Столін прыбыла спецыяльная каманда СД, якая арыштавала і знішчыла амаль усіх удзелынкаў грамадзянскай вайны і савецкі актыў. |
Падпольныя групы дзейшчалі практычна ва ўcix населеных пунктах раёна Явачнымі кватэрамі Столінскага падполля з'яуляліся цырульня на кватэры В.Г. Дзяжуркі па вуліцы Савецкай, 49, кватэры М.А. Абадоўскага, А.І. Барэйкі, гарадскі парк i млын, дзе працаваў М.Я. Кавалец. Рознымі шляхамі ўстанаўлівалася сувязь з атрадaмi. У адных выпадках партызаны стваралі сваю агентуру, у іншых самі жыхары шукалі сустрэчы з партызанамі. Па заданнях падполля i партызан падпольшчыкі ўладкоўваліся на працу ў розныя ўстановы i прадпрыемствы, каб мець неабходную інфармацыю, а ў адпаведны момант i па магчымасці здзейсніць дыверсію, нанесці іншую шкоду акупантам. Актыўна змагаліся з ворагам маладыя патрыёты в. Беражное, якімі кіраваў Іван Ільіч Дзяркач. Група была цесна звязана з разведвальна-дыверсійнай групай А.І.Барэйкі. У мai 1943 г. I.I. Дзяркач i I.Г.Дзяркач былі акружаны на хутары падпольшчыка Уладзіміра Андрэевіча Сергуца. Пры спробе вырвацца i пераплысці раку Гарынь I.I.Дзяркач быў паранены i ўтапіўся. I.Г.Дзеркача i У.А.С ергуца немцы пасля здзекаў расстралялі. |
Партызанская брыгада «Савецкая Беларусь» 1.6.1943 г. арганізацыйная група пад кіраўніцтвам члена штаба Пінскага партызанскага злучэння Паўла Пятровіча Тамілава i Івана Андрэевіча Сматрова накіравала А.Я.Кляшчову данясенне з характарыстыкай сітуацыі на Століншчыне. За кароткі час група вырасла ў буйны атрад «Савецкая Беларусь». У жніўні 1943 г. загадам штаба Пінскага партызанскага злучэння на базе дадзенага атрада i атрада імя Кутузава брыгады імя В.М. Молатава была створана партызанская брыгада «Савецкая Беларусь» (камандзір П.П.Тамілаў, камісар І.А.Сматроў, начальнік штаба Ю.М.Героеў). У лістападзе 1943 г. на базе роты Таранава, выдзеленай з атрада Чкалава, быў створаны партызанскі атрад імя К.К.Ракасоўскага (камандзір А.І.Таранаў, камісар Х.І.Севасцьянчык). У 1944 г. брыгада налічвала ў cваім складзе 1027 чалавек, з ix 842 уражэнцы i жыхары Століншчыны. Пры стварэнні брыгады атрад «Савецкая Беларусь» атрымаў новую назву — імя В.П.Чкалава (камандзір атрада І.І. Андрэеў, камісар А.І.Кавалёў). Атрады дыслацыраваліся ў наступных месцах: атрад імя Чкалава i штаб брыгады на Мярлінскіх хутарах (ляснітва Мужына) з раёнам баявых дзеянняў — чыгуначныя лініі Лунінец — Жыткавічы, Лунінец — Сарны, тракт Давыд-Гарадок — Тураў; атрад імя Ракасоўскага — у раёне возера Луко (10 км на ўсход ад в. Рубель) з раёнам баявых дзеянняў — чыгуначныя лініі Лунінец — Жыткавічы, Лунінец — Сарны, тракт Давыд-Гарадок — Тураў; атрад iмя Кутузава — ва ўрочышчы Мураўска (7 км на паўночны ўсход ад в. Альманы) з раёнам баявых дзеянняў Сарны — Лунінец — Столін. |